Seikosha Tensoku zegarki kamikaze

Mit zegarków kamikaze

Zapewne część miłośników zegarków słyszała o czasomierzach, które rzekomo nosili japońscy piloci-samobójcy podczas II wojny światowej. Potocznie zaczęto je określać mianem „zegarków kamikaze”.

Czy to określenie ma rzeczywiste podstawy historyczne? Skoro zostały tak nazwane, oznaczałoby to, że piloci Specjalnego Korpusu Uderzeniowego „Boski Wiatr” (Shinpū Tokubetsu Kōgekitai, w skrócie Tokkōtai), czyli popularni kamikaze, w czasie samobójczych ataków byli w takie zegarki wyposażeni.

Kamikadze bez zegarka?

Jak to zatem było? Czy rzeczywiście kamikadze, krzyczący „banzai” lub „hissatsu” na chwilę przed uderzeniem w jednostki amerykańskiej floty, nosili zegarki, których oficjalna nazwa to Seikosha Tensoku? Czy rzeczywiście przez to te zegarki są tak rzadkie i kosztują krocie, gdy pojawią się w drugim obiegu?

Odpowiedź wydaje się prosta, ale wcale taka nie jest. Aby jej udzielić, trzeba zacząć od tego, że na większości zdjęć dostępnych w Internecie piloci kamikadze nie mają zapiętych zegarków na nadgarstkach. Zaskakujące, prawda?

W pierwszym momencie może to dziwić – jak to możliwe, że zegarka, który nosi potoczną nazwę kamikaze, próżno szukać na nadgarstkach pilotów, po których ową nazwę przyjął?

Prezent zamiast wyposażenia

Szukając zdjęć pilotów wyposażonych w Tensoku, zwrócić można uwagę na pewien często powtarzający się motyw. Japońscy piloci zamiast naręcznych zegarków mieli zawieszone na szyi zegary z kokpitów samolotowych, w które armia była zaopatrywana przez Seikosha. Były to zegary Type-93 z charakterystycznymi oznaczeniami na tarczy: 時 (czas) oraz 飛行時計 (latający zegar), do tego miały sekundnik zlokalizowany na godzinie 12.

Należy zaznaczyć, że zegary te nie były przydzielane pilotom – można je było co najwyżej kupić od armii. Piloci najczęściej otrzymywali je jako prezenty od rodziny i przyjaciół. Zegary te były cichym wyrazem szacunku wobec tych, którzy wyruszali w ostatnią podróż.

Dla kogo były przeznaczone Tensoku?

Dlaczego to właśnie zegary kokpitowe były tak popularne wśród kamikadze? I co z zegarkami naręcznymi Tensoku?

Musimy pamiętać, że koncepcja utworzenia specjalnych oddziałów szturmowych pilotów-samobójców zrodziła się w wyniku strat, jakie poniosło japońskie lotnictwo w starciach z amerykańskim przeciwnikiem. Szukano desperackiego rozwiązania, które pozwalałoby zadawać maksymalne straty przeciwnikowi, przy możliwie największym prawdopodobieństwie trafienia w cel. To w zasadzie było możliwe jedynie za sprawą korygowania toru lotu przez pilota do samego końca.

Na misje samobójcze wysyłani byli przede wszystkim niedoświadczeni piloci – „mięso armatnie”, którego było najmniej szkoda z perspektywy wojennej strategii. W późniejszym czasie było to również wymuszone brakami kadrowymi.

Gdzie w tym wszystkim miejsce dla zegarków naręcznych Tensoku? Wydaje się, że piloci, których przyszłość kończyła się wraz z określeniem celu, w który mieli uderzyć, nie potrzebowali zegarków naręcznych. W zupełności wystarczał im przyrząd wskazujący czas w postaci czytelnego zegara kokpitowego, na którym w szybki i łatwy sposób mogli kontrolować wskazanie czasu.

Tensoku natomiast były używane przez pilotów doświadczonych, którzy mieli inne zadania niż zginąć, by zabić. W naręczne Seikoshe wyposażano liderów eskadry i pilotów eskortujących oraz naprowadzających na cel myśliwce sterowane przez kamikadze. Zegarki wyposażone były w obrotowy wewnętrzny bezel, dzięki czemu można było wykorzystywać je do określania czasu misji oraz mogły służyć jako kompas.

Parametry techniczne

Tensoku były produkowane w dwóch wersjach, różniących się od siebie mechanizmami. Wcześniejsza wersja miała werk łożyskowany na 15 kamieniach, późniejsza na 9. Różniły się również poziomem wykończenia płyt i mostków – na korzyść wersji wcześniejszej. Niektóre źródła donoszą, że stosowano również werki łożyskowane na 17 kamieniach i że tak naprawdę zależało to od tego, co akurat było dostępne na stanie.

Niezależnie od liczby kamieni, we wszystkich wariacjach występował włos breguetowski – element regulatora balansowego, będący sprężynką zwrotną balansu.

Zegarki wyróżniała masywna, mosiężna koperta pokryta niklem o średnicy 48,5 mm, duże, wygodne koronki, które można było nakręcać bez zdejmowania rękawic, oraz duża, czytelna, ręcznie malowana tarcza, której markery godzin 12/3/6/9 były pokrywane Radem – podobnie jak wskazówki godzinowa i minutowa.

Nazwa uznaniowa

Jednym z wyżej postawionych oficerów wśród kamikadze, którzy oddali życie w samobójczym ataku, był między innymi kapitan Yukio Seki – pierwszy dowódca eskadry Shikishima, która dokonała pierwszego oficjalnego ataku kamikadze w historii.

Seikosha Tensoku na nadgarstku kapitana Yukio Seki

Biorąc pod uwagę powyższe informacje oraz fakt, że zarówno zegary kokpitowe, jak i naręczne Tensoku były używane przez pilotów marynarki wojennej oraz sił powietrznych, należy uznać, że oba rodzaje czasomierzy spełniają kryteria, by nosić przydomek "kamikaze". Niestety najczęściej stosuje się go w odniesieniu do Tensoku, co kreuje błędne wyobrażenie o wyposażeniu przeciętnego pilota kamikaze.
Ze statystycznego punktu widzenia to kokpitowe zegary bardziej zasługują na potoczną nazwę Seikosha "kamikaze", gdyż częściej od zegarków naręcznych kończyły swoją służbę po obraniu celu przez pilota.

Abstrahując od powyższego, niezaprzeczalnie Tensoku to zegarki nieprawdopodobnie rzadkie. Po pierwsze, nie wyprodukowano ich zbyt wielu na przestrzeni czterech lat (produkowano je od 1941 do 1945 roku), a po drugie – większość z nich przepadła w trakcie prowadzonych działań wojennych. Dlatego stanowią wyjątkowo pożądany obiekt wśród kolekcjonerów – zwłaszcza tych gotowych słono za nie zapłacić, ponieważ ceny na licytacjach mogą przekraczać nawet 40 000 złotych.

Słowniczek terminów japońskich

Kamikaze (神風) – dosłownie „boski wiatr”; potoczne określenie japońskich pilotów-samobójców. Termin wywodzi się z legend o tajfunach, które miały ocalić Japonię przed inwazją Mongołów.

Shinpū Tokubetsu Kōgekitai (神風特別攻撃隊) – „Specjalna Jednostka Ataku Boskiego Wiatru”; oficjalna nazwa formacji kamikaze w Cesarskiej Marynarce Wojennej.

Tokkōtai (特攻隊) – skrót od powyższego, dosł. „Specjalna Jednostka Ataku”.

Tensoku (天測) – dosł. „obserwacja nieba” lub „pomiar nieba”; odnosi się do astronomicznej metody nawigacji.

Tensoku Dokei (天測時計) – „zegarek do obserwacji nieba”; specjalistyczny zegarek lotniczy produkowany przez Seikosha.

Hissatsu (必殺) – dosł. „pewna śmierć” lub „zabójczy cios”; w kontekście kamikaze oznacza nieuchronność skutku ich ataku.

Banzai (万歳) – dosł. „dziesięć tysięcy lat [życia]”; tradycyjne japońskie okrzyki radości, lojalności lub poświęcenia. W czasie wojny krzyczane przez żołnierzy japońskich jako okrzyk bojowy – w kontekście kamikaze mogło symbolizować ostatni akt oddania życia dla cesarza.

Łukasz „Gondi" Grządziela

NASI PARTNERZY: